İHTİYAR B. GIYASÜDDİN (Ö. 928/1521): BİR TİMURLU KADISININ BİYOGRAFİSİ

Timurlu çalışmalarındaki problemlerden biri belli kişiler ve dönemlerine yoğunlaşıp (öncelikle Timur (ö. 1405)), Şahruh 1447), Sultan-Hüseyin Baykara 1506) Nevai 1501) gibi) başka ya da araştırma alanlarına yönelmemektir. Halbuki tarihinde toplumdaki etkileri, eseriyle dikkat çekici birçok şahsiyet bulunmaktadır. Bunlardan bir tanesi Herat kadısı olarak bilinen İhtiyar b. Gıyasüddin’dir 1521). Tarihte iz bırakan Muhtar el-İhtiyar adlı eseri ile kaza dünyasına hakkında fikir verirken, Zinetü’l-libas gününün giyim kültürüne, Şerh-i Kaside-yi Cami de entelektüel ışık tutar. Herhalde en olan Esasü’l-İktibas inşa kitabı onun Nevai-Cami çevresinin üyesi olduğunu açıkça gösterir. İçinde bulunduğu zengin kültür ortamını yansıtan bu eserlerden her birini ayrı çalışmak İhtiyar’ın içinde entelektüel/siyasi ‘çevre/muhit’i inceleme konusu yapmak çok verimli çalışma alanları açabilir. Ancak çalışmada esas yaklaşımımız olmayacak. Bu çalışmanın hedefi kaynaklardan bulabildiğimiz bilgileri araya getirerek basit biyografik portre oluşturmaktır. Böylece İhtiyar’ı tarihsel nesnesi haline getirmeyi istiyoruz.
 Babası kadı Gıyasüddin Horasan’ın Zave şehrindendi. Gençliğinde Herat’a geldi. Herat’ta aldığı eğitimden sonra alanına girdi. 1490’larda Kadı Nizamüddin’in mahkemesinde çalıştı. mahkemede belge düzenleme işi alandaki kabiliyetinden dolayı ona verildi. Sultan Hüseyin devrinin sonlarında biliyoruz. Bir mahkemeden başlayıp şehrin kadılığına kadar yükselmesi alanından hiç uzaklaşmadığını düşündürür. Kazanın aile geleneği olması alana girmesini yükselmesini kolaylaştırmış olabilir. Ayrıca daha fıkıh bilgisi ün kazanmasında yine babasından gelen hukuk birikiminin payı yüksek ihtimaldir. 1500’lerin başında Medresesi’nde müderrislik yapmıştır. aynı zamanda şair görünür kişi geldi.1490’ların mimari eserler için düşürdüğü tarihler onu kamusal alanda kılmış olmalıdır. 
 Şehri temsil şehir adına karar verme pozisyonunda olanlardan Herat’ın Özbek Şeybani Han’a teslimine (1507) verenlerden biriydi. hareketi idaresinden idaresine geçişi Kadılık pozisyonunu kaybetmemesine bakılırsa kendisi yeni idareye uyum sağlamıştı. Safevilerin 1510’da Herat’ı ele geçirmeleri ise talihini tersine çevirmiş görünüyor. Muhtemel Zahirüddin Babür’e yanaşma denemesinden memleketi Zave’ye çekildi orada öldü. Kendisinden oğlu kadılık Buradan fatihlerin oluşturdukları yönetim yapıları yana kendi sosyal-bürokratik yapılarının hayatında belirleyici olabileceği akla gelir.
 hayatı dünyasının gerçeklerini yansıtır. eğitim, merkezi çevresi çekim olması, tarafından temsili, ailelerin görevlere nesiller boyu sahip olmaları gibi. Tüm temalara tutan yönleri biyografisi üzerine çalışmaya değer konudur.